Pokrzywka, świąd skóry w różnych miejscach, biegunka, bóle żołądka, wzdęcia, nadmiar śluzu, kichanie, skaczące ciśnienie z tendencją do niedociśnienia, zawroty głowy, problemy z zaśnięciem, migrenowe bóle głowy, problem z uczeniem się i zapamiętywaniem – bardzo dużo objawów ze strony różnych układów, często mylone z innymi schorzeniami – a przyczyną ich wszystkich może być nietolerancja na histaminę. Co to takiego? Czym różni się od alergii i z czym to się je – szybciutko wyjaśniam.
Po co nam histamina
Jest nam bardzo potrzebna do wielu procesów! Kojarzy nam się ona z alergiami – i słusznie, bo reakcja alergiczna to reakcja kaskadowa, w efekcie której mastocyty – jedne z rodzajów komórek układu immunologicznego – uwalniają histaminę, która co prawda jest upierdliwa, ale stara się łagodzić sytuację i pozbyć alergenu oraz. Dlatego bierze się leki przeciwhistaminowe, aby uspokoić organizm i ograniczyć chociażby nadmiar śluzu, przez który próbuje się pozbyć intruza. Histamina także rozszerza naczynia krwionośne, stawiając się w roli drogowskazu dla komórek układu odpornościowego, które mają zneutralizować intruza. Ale czy zastanawialiście się kiedyś dlaczego po takich lekach jest się sennym? Dlatego, że zablokowanie receptorów histaminowych w mózgu powoduje senność! Histamina reguluje stan czuwania i zasypiania, dlatego charakterystycznym objawem nietolerancji histaminy jest problem z zasypianiem i regeneracyjnym snem. Ale to nie wszystko.
Histamina jest także sygnalizatorem dla żołądka do produkcji kwasu solnego. W ścianach żołądka są komórki okładzinowe, które produkują kwas solny potrzebny do trawienia białka, a inne komórki – ELC – produkują lokalnie histaminę, która jest sygnałem dla tych pierwszych do produkcji kwasu. Idąc tym torem – jeśli histaminy jest za dużo, za dużo jest sygnalizatorów, i komórki produkują za dużo kwasu solnego, co może się objawiać zgagą lub pieczeniem w przełyku przy nadmiernej ilości pokarmów bogatych w histydynę. Z drugiej strony, nadużywanie leków – antybiotyków, zobojętniających kwas żołądkowych – może także powodować nietolerancje histaminy [2].
Receptory histaminy są rozsiane po całym organizmie, dlatego reakcje mogą być ogólnoustrojowe. Przy prawidłowej aktywności enzymatycznej histamina jest rozkładana w ciągu 5 -kilkunastu minut. Po tym czasie jej nadmiar może zacząć powodować reakcje. Intensywność reakcji i miejsce oddziaływania jest proporcjonalne do ilości histaminy spożytej z pożywieniem i krążącej w organizmie.
Tabela 1. Lokalizacje receptorów histaminy oraz możliwa reakcja [5]
Ciekawostką dotyczącą świądu skóry jest to, że chroniczny świąd w okolicach odbytu, interpretowany często jako zakażenie owsikami lub hemoroidy, może być spowodowany właśnie nietolerancją histaminy [5].
Czym różni się alergia od nietolerancji
Według ekspertów [4] nietolerancja pokarmowa obecnie powinna być określana mianem nieimmunologicznej nadwrażliwości pokarmowej, w której biorą udział różne czynniki,m.in. enzymatyczne, toksyczne, farmakologiczne, metaboliczne, a także mechanizmy idiosynkrazji, czyli wrodzone nadwrażliwości lub niechęć. Niektórzy autorzy [3] nietolerancję pokarmową określają terminem „pseudoalergii”, wywoływane przez „pseudoalergeny”. Podsumowując- układ immunologiczny nie jest zaangażowany w ten proces, tak jak jest to w przypadku alergii pokarmowych. Zatem można mieć zarówno alergię, jak i nietolerancję na histaminę jednocześnie [2].
Jakie inne czynniki wpływają na powstawanie nietolerancji na histaminę?
Nietolerancja na histaminę głównie wiąże się z nadmierną jej ilością w organizmie, spowodowaną upośledzeniem lub blokowaniem receptorów enzymu DAO, rozkładającego histaminę. Enzym ten działa w przestrzeni międzykomórkowej (np we krwi, ścianach i świetle jelit). Tłumaczy to, dlaczego objawy nietolerancji mogą być ogólnoustrojowe i tak różne. Nasilenie objawów zależy od dawki histaminy, którą przyjmie się wraz z pożywieniem. Histamina bowiem jest aminą, która jest produkowana w naszym ciele, ale także na drodze egzogennej powstaje z aminokwasu – histydyny, powszechnie występującym niemal w każdym produkcie białkowym.
Co ciekawe – jest jeszcze jedna przyczyna zwiększonej ilości histaminy w organizmie – produkują ją bowiem mikroorganizmy w naszych jelitach. Bakterie i drożdże jelitowe wykorzystują histydynę z pożywienia, zwiększając jej ogólną ilość w organizmie. Marginalny udział ma w tym procesie inny enzym N-metylotransferaza histaminy (HNMT), gdyż działa ona wewnątrzkomórkowo.
Zmiejszenie ilości DAO może być spowodowane także chorobami przewodu pokarmowego, w których uczestniczą zmiany w enterocytach, czyli komórkach jelita. Za inną przyczynę podaje się konkurowanie histaminy z innymi aminami biogennymi, ale także alkohol i leki. [2]
Rola pasożytów jelitowych w tym zakresie jest jeszcze nieznana [8]. Warto więc nadmienić przy tej okazji, że odpowiednie zadbanie o kondycję jelit jest jednym z czynników, które warunkują złagodzenie objawów nietolerancji histaminy.[7]
Nietolerancja histaminy może być genetyczna, lub nabyta. Zbadano, że choroby przewodu pokarmowego także predysponują do wystąpienia nietolerancji histaminy. Jeśli sprawa jest nabyta, może być ona częściowa lub nawet odwracalna [2]. Choć upośledzenie aktywności enzymu DAO przeważnie wiąże się ze stanami zapalnymi układu żołądkowo- jelitowego lub poprzez hamowanie aktywności tego enzymu, są badania wskazujące na predyspozycje genetyczne w grupie osób cierpiących na nietolerancję histaminy [9].
Tabela 2. Działanie histaminy w zależności od stężenia histaminy w osoczu
| Ilość histaminy (ng/ml) | Efekty kliniczne |
| 0-1 | Ilość porównawcza |
| 1-2 | Wzrasta ilość kwasu solnego, wzrasta tętno |
| 3-5 | Tachykardia, bóle głowy, zaczerwienie, pokrzywka, świąd |
| 6-8 | Obniżenie ciśnienia tętniczego |
| 7-12 | Skurcz oskrzeli |
| ok 100 | Zatrzymanie akcji serca |
Jak często występuje i jak sprawdzić czy cierpi się na nietolerancję histaminy?
Według danych, na nietolerancję histaminy cierpi ok 1% -2% [5, 7] populacji, w tym głównie osoby w średnim wieku oraz znacznie częściej cierpią na nią kobiety [2]. Co ciekawe – kobieta w ciąży wytwarza 500 razy więcej histaminy niż normalnie! W ciąży często mijają alergie a kobieta ma ochotę na wysokohistaminową żywność, jak np ogórki kiszone.[5]
Aby stwierdzić czy cierpimy na nietolerancje histaminy powinniśmy sprawdzić aktywność enzymu DAO we krwi – ilość we krwi koreluje z jego ilością w jelitach i tkankach.
Tabela 3. Interpretacja wyników aktywności enzymu DAO we krwi
| Aktywnośc DAO [jedn/ml] | Interpretacja wyniku |
| <3 | nietolerancja histaminy |
| 3-10 | wynik niejasny |
| >10 | wynik prawidłowy |
Interpretacji wyników krwi zawsze powinien dokonać lekarz w połączeniu z typowymi objawami i w kontekście innych schorzeń, gdyż badania w tym temacie są niejasne – czasem aktywność enzymu jest wystarczająca, ale objawy nadal nie ustępują [5].
Można także zbadać poziom samej histaminy we krwi – prawidłowo powinna mieścić się w granicach między 0,3 a 1,0 ng/ml.
Histamina w pożywieniu
Należy postawić na świeżą żywność, gdyż poddanie jej procesom utrwalania, czyli fermentacji, wędzeniu, dojrzewaniu, suszeniu- powoduje wzrost w niej histaminy. Wartość histaminy wzrasta także podczas przechowywania żywności także ze względu na mikroflorę w jelitach produkującą histaminę, która po zabiciu przenika także do innych tkanek. Dlatego np ryby świeże nie obfitują w histaminę, ale im więcej czasu upłynie do zjedzenia- ilość histaminy wzrasta [5].
Tabela 4. Produkty, na które trzeba uważać stosując dietę antyhistaminową:
Ciekawostką jest to, że niektóre pokarmy, np cytrusy, konserwanty żywności czy białko jaja, nie są bogatohistaminowe, ale mają zdolność do uwalniania histaminy bezpośrednio z tkankowych komórek tucznych, np dwunastnicy, przez co mogą powodować objawy takie jak przy nietolerancji histaminy. Dlatego ujmuje się także takie produkty jako niewskazane dla osób z objawami tej pseudoalergii [2].
Jak można sobie pomóc?
Warto zatem prowadzić dzienniczek żywieniowy i sprawdzać reakcje organizmu na przyjmowane pożywienie [2]. W takim dzienniczku zapisuje się produkty spożywcze oraz napoje spożyte w ciągu dnia, oraz określa się ich ilość, co w tym przypadku może mieć kluczowe znaczenie. Reakcja organizmu, jak wspomnieliśmy, jest zależna także od ilości spożytej wraz z pokarmem histaminy. Warto zasięgnąć rady dietetyka, który pomoże w ułożeniu diety rotacyjnej, aby ustalić dawkę histaminy przyjętą z pożywieniem, która nie wywoła objawów [7].
Przeprowadzano badania nad wpływem diety ubogohistaminowej na stan pacjentów ze spontaniczną pokrzywką, które wskazywały na znaczą poprawę stanu skóry po 4 tygodniach stosowania takiego modelu żywieniowego [8].
Oprócz diety ubogiej w produkty z histaminą, warto zadbać o swoją mikrobiotę poprzez odpowiednią probiotykoterapię – szczepy nieprodukujące histaminy to między innymi Bifidobacerium infantis, Bifidobacetrium longum, Lactobacillus plantarum oraz wsparcie w postaci maślanu.
Badano skład mikrobioty jelitowej u osób z nietolerancjami pokarmowymi, w tym nietolerancją histaminy [10]. W badaniu stwierdzono, iż mikrobiom ulega zmianie – więcej jest bakterii patogennych, np Proteobacteria, a mniej szczepów z rodziny Bifidobacterium oraz ogólnie niższa różnorodność bakteryjna. Dodatkowo badacze skorelowali podwyższoną ilość histaminy w jelicie oraz zonuliny w kale- białka wskazującego na nieszczelność jelita. Wskazuje to na wpływ histaminy na przepuszczalność bariery jelitowej.
Są specjalne probiotyki dedykowane tej przypadłości, chociażby ProBiota HistaminX, aczkolwiek jest to sprawa indywidualna. Istnieją także środki z gotowcem – enzymem DAO (HISTAsolv), które bierze się do posiłków z wysoką zawartością histaminy, aby pomóc w jej szybkiej neutralizacji.
Środki o działaniu przeciwzapalnym, jak wit C, kwasy omega 3 czy EGCG, czyli ekstrakt z zielonej herbaty także mają w tym przypadku swoje zastosowanie. Witamina C, B6 oraz miedź są kofaktorami enzymu DAO (substancjami potrzebnymi enzymom do katalizowania reakcji), dlatego warto zwracać uwagę na ich obecność w diecie [2]. Co jest także bardzo ważne – odpowiednie nawodnienie! To jest podstawa każdej kuracji, należy zawsze o tym wspomnieć.
Badania nad wpływem nietolerancji histaminy pod kątem różnorakich schorzeń nadal są w toku. Warto jednak wziąć ją pod uwagę kiedy występują wyżej wymienione objawy, bądź objawy alergii, ale nie można znaleźć alergenu.
Literatura:
1. Niggemann B., Rolinck‑Werninghaus C., Mehl A., Binder C., Ziegert M., Beyer K.: Controlled oral food challenges in children – when indicated, when superfluous? Allergy 2005 Jul, 60(7), 865‑70
2. Laura Maintz, Natalija Novak, Histamine and histamine intolerance, The American Journal of Clinical Nutrition, Volume 85, Issue 5, May 2007, Pages 1185–1196
3. Grevers G., Roecken M.: Ilustrowany podręcznik chorób alergicznych. Panaszek B., (red.), Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009.
4. Bartuzi Z.: Żywienie w alergiach pokarmowych. [W:] Grzymisławski M., Gawęcki J., (red.): Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa, 2010, 252‑263.
5. Mirosław Mastej.: To może być HIT. Hipoalergiczni, sierpień 2016, 42-55
6.Martin VT1, Vij B2., Diet and Headache: Part 1., Headache. 2016 Oct;56(9):1543-1552.
7. Jill Balla Kohn, Is There a Diet for Histamine Intolerance?, Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics, November 2014Volume 114, Issue 11, Page 1860
8. Jee Hee Son, Bo Young Chung, Hye One Kim, and Chun Wook Park, A Histamine-Free Diet Is Helpful for Treatment of Adult Patients with Chronic Spontaneous Urticaria, Ann Dermatol. 2018 Apr; 30(2): 164–172.
9. Schwelberger HG. Diamine oxidase (DAO) enzyme and gene. In: Falus A. ed. Histamine: biology and medical aspects. Budapest, Hungary: SpringMed Publishing, 2004:43–52.
10. M. Schnik, P.C.Konturek, E. Tietz, W. Dietrich, T.C. Panzer, S. Wirtz, M. F. Neutrath, Y. Zopf, Microbial Patterns in Patients with Histamine Intolerance, Journal Of Physiology and Pharmacology 2018, 69, 4, 579-593